OPOJA

Opoja trevë që gjendet në jugperëndim të Prizrenit dhe me relievin me te bukur ne tere Kosovën.

---

Gjeografia

Opoja ka nje qytezë dhe 18 fshatra, kufizohet më territorin e Prizrenit në veri, në veriperëndim me Zhurin, në lindje me Lezin dhe Struxhen, në juglindje më territorin e Maqedonisë, në perëndim më territorin e Krahinës së Gorës. Është trevë fushore e rrethuar me male. Fundi i fushës fillon rreth 800 m dhe ngritët deri në 1300 m. Vendbanimet shtrihen kryesisht në skajet e fushës, por ka edhe në mesin e saj. Ka klimë malore, rrethohet nga izoterma vjetore 8-10 °C, me reshje mbi 1000 mm. Në fizionominë e fushës mbizotërojnë arat me drithëra : thekër, tërshërë, grurë, misër, patate, livadhe, kullota dhe pyje (ahu, dhusku, etj).

Opoja është njëra nga tërësitë territoriale malore të Dukagjinit. Depërton thellë në brigjet e Koritnikut dhe Sharrit dhe shtrihet në tërë ujëmbledhësin e Lumit të Opojës ku bashkë më Gorën përfshinë skajin jugor të Dukagjinit ose shkajin jug-perëndimor të Kosovës.

Opoja gjindet ndërmjet Gorës, Prizrenit dhe Malësisë së Tetovës. Territori i Opojës shtrihet në gjerësinë gjeografike 42º 00' 18" N dhe 42º 09' 04" N dhe në gjatësinë gjeografike 20º 36' 17" E dhe 20º 47' 40" E. Opoja është fushëgropë malore me lartësi mesatare mbidetare 1380 m e cila në krahasim me Gorën që është shumë më e ulët se lartësia mesatare e saj prej 1704 m.

Si krahinë malore, kompleksi i saj natyror ndryshon dukshëm me kompleksin fushor të Dukagjinit. Prandaj është me interes shkencor që kjo krahinë në veçanti pjesa e saj fizike-gjeografike të studiohet në kuadër të kompleksit të pjesës perëndimore dhe veri-perëndimore të Sharrit.

Kufiri i Opojës është natyror nga se pjesa dërmuese e tij kalon ujëndarës, kreshtave malore dhe rrjedhave lumore. Territori i Opojës nga jug-perëndimi kufizohet me Gorën, nga veri-perëndimi me Vërrinin e Prizrenit, nga veri-lindja me Seckën dhe nga lindja me Malësinë e Tetovës. I gjithë kufiri është malor përveç me Gorën që është malor-lumor. Nga aspekti teknik, përveç atij me Gorën që është i pastër etikisht, pjesa tjetër është kufi ndërmjet shqiptarëve.

Kufiri veri-perëndimor kalon nëpër Koritnik, prenë Qafën e Trokonit, vazhdon kodrinave që formojnë ujëndarësin e Lumit të Opojës dhe Lumit të Prizrenit nëpër kuotën 974 m. Ky kufi njëherësh ndanë Fushëgropën e Opojës me anë të Prizrenit. Kufiri veri-lindor kalon nëpër kuotën 1542 m mbi Zaplluxhe, duke vazhduar nëpër ujëndarës të Lumit të Opojës dhe Lumit të Prizrenit, prenë Qafën e Presllopit dhe vazhdon deri te Guri i Zi (1779 m). Pjesa e kufirit nga Guri i Zi deri te Maja Karanikollë, shkëput një pjesë të pellgut të Lumit të Manastrecit me sipërfaqe prej 1,99 km², d. m. th. vetëm këtu një pjesë e territorit të Opojës futet në ujëmledhësin e Lumit të Prizrenit.

Kufiri lindor fillon nga Maja Karanikollë dhe vazhdon nëpër kurorat malore të Sharrit. Ky kufi ndanë Opojën me rrethinën e Tetovës. Kufiri jugor lëshohet shpateve të Sharrit, duke vazhduar nëpër Lumin e Radeshës dhe duke shkëputur një pjesë të Qytezës së Dragashit (Sharrit), prenë luginën e Lumit të Opojës dhe ngjitet në lartësinë e Koritnikut (apo Pikëllima). Gjatësia e përgjithshme e kufirit është 57,7 km. Kufiri me Gorën është 19,5 km, me Prizrenin 17,5 km, me Maqedoninë 14,5 km dhe me Sreckën 7,2 km.

Sipërfaqja e Opojës është 126,4 km², e cila në kuadër të territorit administrativ të Komunës së Dragashit është 434 km² ku merr pjesë me 29 %, kurse në kuadër të Kosovës (10 887 km²) merr pjesë 1,16 %. Pjesa qendrorë është sipërfaqe fushore, ndërsa ajo periferike është sipërfaqe kodrinore-malore. Nga cili do skaj malor që shikohet Opoja, tek vëzhguesi krijohet përshtypja se ky rrafsh në formë të një pyke futet në rrëzën e skajit tjetër malor përballë vëzhguesit. Ky është një fenomen që Opojës ia dhuron epitetin e bukurive të rralla natyrore.

Boshti i gjatë i shtrirjes së Opojës ka drejtim jug-lindje dhe veri-perëndim. Ky bosht bakon Majën Karanikollë me Koritnikun me gjatësi ajrore rreth 17 km, kurse boshti i tërthortë i shrirjes ka gjatësi ajrore rreth 9 km dhe ky bosht bashkon Gurin e Kuq në veri me Zallinën në jug.

---

Historia

Emri Opojë është termë mjaft i vjetër i cili në burime të shkruara hasët që në shekullin e mesëm. Opoja në atë kohë konsiderohej pasuri e Peshkopatës së Prizrenit. Po ashtu në një hartë që pasqyron pasurinë e Manastirit të Arkangjelit në Prizren i gjejmë Buçën, Breznën dhe Pllavën. Në këtë dokument thuhet se Buçja gjendet në Krahinën e Opojës dhe kufizohej me Lumën, Breznën dhe Pllavën.

Etimologjia e emrit Opojë, përkundër shumë mendimeve që janë dhënë, mbetet ende problem i padefinuar shkencor. Supozimin se Opoja është quajtur "Fushë", e justifikon fakti se edhe sot pllajnikasit, banorët e fshatit më të lartë malor gjatë bisedave spontane, duke menduar në pjesën qendrore fushore, përmendin termin fushë, fusha, të fushës, etj.

Gjithashtu supozimi se emri Fushë, e pastaj edhe Opojë, më herët ka pasur domethënien e një pjese të ngushtë, ku deri diku e arsyetojnë banorët e disa fshatrave periferike të Opojë : Breznës, Buçës dhe Pllavës, të cilët gjatë bisedave spontane përdorin shprehjet, po shkojë në Opojë, isha në Opojë, sa po erdha nga Opoja, etj.

Nuk është jashtë logjikës mendimi i M. Qafleshit, që emri Opojë të ketë mbetur nga koha e vjetër ku vendbanimet me 100-1000 banorë janë quajtur shtet-qytet me prapashtesat "polis" apo "opojë", prandaj edhe Zinova si vendbanimi më i madh dhe me pozitë qendrore të ketë pasur një prapashtesë të tillë, prej nga më vonë të jetë zgjeruar në tërë territorin e sotëm të saj.

Në studimet antroponimike haset mendimi se emri Opojë ka gjasa të ketë prejardhje më të lashtë e që rrjedh nga fjala ilire-shqiptare apl (abr) ap (op) si kuptimin ujë.

Fshatrat periferike Zaplluxhe, Blaç, Zgatar, Brrut, Brezne, Buçe i ndan kufiri me disa vendbanime të rrethinës jugore të Prizrenit, apo Vërrinit : Lez, Lybeçevë, Jeshkovë, Hoçë e Qytetit, Zhur ndërmjet të cilave janë evidente edhe migrimet martesore dhe në anën tjetër shënimet kadastrave të vitit 1571 tregojnë se Billusha dhe Lezi që sot i përkasin Vërrinit, ishin pjesë e Opojës. Nga këtu mund të mendojmë, se Opoja në të kaluarën e hershme, ka pasur shtrirje më të gjerë në Vërri apo edhe e kundërta, Vërrini të këtë qenë i shtrirë në hapësirën e Opojës.

Lidhur me territorin e sotëm të Opojës, për qëllime të politikës, tek disa autorë ka pasur dhe shtrembërime. I pari ndër ta është Llutovac i cili shkruan "gjatë arbanizimit të Opjës, në pjesën e parë të shek. XVI, zona e saj është zgjeruar në dëm të Gorës, duke i marr fshatrat Shajne, Xërxe, Rrencë dhe Buçe". Një mendim të njëjtë jo të paqëllimtë e konfirmon edhe Akademia e Shkencave Serbe më 1995, gjoja se Opoja është zgjeruar në dëm të Gorës në kohën turke, me zgjerimin e grupit gjuhësor arbanash në fshatrat Xërxe, Rrencë, Buçe dhe Shajne.

Mendimet e këtilla janë të paqëndrueshme sepse po këta autorë, në të njëjtat libra apriori bien në kundërshtim me vetveten, ku ata japin të dhëna nga dokumentet e mesjetës se "Radesha (fshat i Gorës) edhe atëherë kufizohej më Opojën dhe Shajnën", ose dokumenti tjetër që u përmend më lartë, se Buçja është pjesë e Opojës shumë më parë se në shek. XVI.

Në bazë të rrëfimeve të të disa të moshuarve të Opojës dhe të Lumës, po edhe nga fakti se Lumi i Opojës është rrjedhja e epërme e Lumës, ka indikacione se Opoja dikur të ketë qenë pjesë dhe e Lumës dhe të ketë pasur të njëjtin emër, Luma e Epërme.

Gjatë sundimit osman, territori i Opojës ka pasur edhe emra të tjerë në gjuhën turke si "Hasllër" së bashku me Gorën "Gora ve Havasi Prizren" ose "Havasi Prizren". Të gjitha këto emërtime kanë pasur një domethënie, Has i Prizrenit (territor i zgjedhur). Si do që të jetë, ky territor me emrin Opojë shënon një realitet të lasht historiko-gjeografik, antropo-gjeografik, etnokulturor, etj. Asnjëra nga variantet e përmendura më lartë nuk janë bindëse, për të vënë pikën lidhur me etimologjinë e emrit Opojë.

Ngritja e dy qendrave urbane

Nga fundi i shek. IV të erës sonë dy familje blektorësh ngritën dy stacione për buajtje dhe për shkëmbimin e kuajve për tregtarët e Ilirisë verilindore që tregtonin në Maqedoni. Këto dy stacione të lashta tregtarët u vunë emrat sipas familjeve : stacioni i Gostilit (një toponim me emrin Gostil, është edhe në veri të liqenit të Shkodrës, që nga shek. III – II para erës sonë) dhe stacioni i Zinovës.

Me kalimin e kohës këto dy stacione u bënë qendra ekonomike të lulëzuara, pasi në këto stacione zbritën edhe shumë familje të tjera blegtorësh e bujqish, që merreshin me tregti dhe zejtari.

Në shek. V të erës sonë, Gostili dhe Zinova, së bashku më periferinë e afërt blektorale e bujqësore formonin në atë kohë dy qytet – shtete të vogla, me disa qindra banorë. Shtëpitë e këtyre qyteteve në kohë të vjetra, veçanërisht në kohën e depërtimit të helenizimit në Ballkan, bëhej duke ia shtuar emrit të themeluesit prapashtesën : polis.

Alternativa e emërimit

Emrat e qyteteve u përdorën në dy forma : me prapashtesën o–polis, dhe me prapashtesën o–pol. Për shembull Konstantin-o–polis (Stambolli), Adrian–o–polis (Edrenja), Alban-o–polis (Zgërdheshi i Krujës), Adrian-o–polis (Nëpravishta e Gjirokastrës) etj, ose Konstantin–o–pol, Adrian-o–pol, Alban–o–pol, etj.

Ilirët dhe pasardhësit e Ilirëve i emërtonin qytetet, duke ia bashkangjitur prapashtesën : o–pojë. Për shembull Konstantin–o–pojë, Adrian-o–pojë, Alban–o–pojë, etj. Kështu tregtarët e Ilirisë Verilindore këto dy stacione që kishin marrë pamjën e qyteteve i quajtën Gostil–o–pojë dhe Zinov–o–pojë. Ndërsa, banorët e kësaj treve që kishin ngritur fshatrat e tyre rreth e qark tyre i quanin shkurt Opojë, duke përdorur vetëm kuptimin "qytet".

Ka gjasë që në këto dy qytete, Gostil dhe Zinovë, ra sëmundja e tmerrshme – mortaja. Të frikësuar se do të përhapej edhe në fshatrat përreth, fshatarët ua vunë zjarrin, duke i rrafshuar për tokë. Kështu nga gërmadhat e Gostilit dhe Zinovës ngeli vetëm toponimi Opojë.

Në fund të mesjetës së mesme dhe në fillim të mesjetës së vonë, në gërmadhat e qytetit të lashtë të Zinovës u ngrit një qytet i bukur me emrin e dikurshëm Zinova.

Gjatë sundimit të Stefan Dushanit (1333–1355), ku qendrat kryesore të kësaj Perandorie u bënë Prizreni dhe Shkupi, u bë edhe zëvendësimi i toponimeve autoktone ilire e arbërore. Lidhur me këtë ekziston një histori :

Kur u shemb për së dyti qyteti i Zinovës nga sëmundja dhe zjarri, Dushani doli personalisht dhe kur pa se Opoja ishte shndrruar në fushë, i ngazëllyer bërtiti : "O, polje" (O, fusha) ! Kështu lindi toponimi sllav, "Opolje".

Si rrjedhim edhe kur vendet ballkanike ranë nën sundimin turk dhe kur u bë ndarja administrative, Opoja u quajt nga turqit sipas toponimit sllav "Opolje", çka konstatohet e shkruar edhe në librin e Selami Puhalës :” Popullsia shqiptare e Kosovës gjatë shekujve XV – XVI”, (Tiranë, 1984).

Zinova dëshmi e lashtësisë sonë

Që të argumentojmë të dhënat e lartëshënuara, patjetër duhet t’i hedhim një sy trevës sonë, duke evidentuar gjurmët e lashtësisë në të. Autorët që u morën me evidentimin e të dhënave mbi lashtësinë e kësaj treve janë shumë të varfër dhe të përciptë.

Ata regjistrojnë disa vendbanime si Zinovën dhe rrënojat mbi fshatin Bresanë, por me qëllim që mos t’i kundërvehën shkollës pansllaviste serbe i regjistrojnë ato si vendbanime mesjetare, dhe atë të mesjetës së vonë, kur në këto treva sundonte shteti nemanjid.

Me të dalë në Opojë, përmes rrugës së asfaltuar Prizren-Dragash, nën Kroin e Hajdutëve, kur të lëshohesh në fushën e fshatit Brezne, në dy kodrina të vogla vërehen shenjat e një vendbanimi të lashtë si dhe varrezat e pa evidentuara që vendasit i quajnë : "Varret e Krushqve". Në skajin më jugor të Fushës së Mejdanit janë rrënojat e lashta të vendbanimit Gostil. Nën fshatin Ulinë janë rrënojat e qendrës së lashtë kishtare. Nën fshatin Brrut, pranë rrjedhjes se Lumit të Zinovës, janë themelet e kishës së lashtë katolike shqiptare. Në territorin e fshatit Zgatar janë rrënojat e lashta të njohura në shënimet e vjetra si : Truallishta German. Në lagjen Priftajt të fshatit Blaq janë gjithashtu, rrënojat e një kishe të lashtë. Mbi fshatin Bresane gjenden themelet e një kështjelle e lashtë pranë lagjes Pashajt të fshatit Kuk, në anën e djthtë të lumit Tenovë gjenden rrënojat e një vendbanimi të lashtë. Pa mëdyshje, vendbanimi me i lashtë dhe me i ruajtur në kujtesën e banoreve të Opojes është Zinova. Ky qytet i lashtë shqiptarë përmendet në amanetin e Opojarit të famshëm Kukli Mehmet Begut në fillim e shek. XVI-të. Po ashtu përmendet edhe në regjistrimet e popullsisë nga pushteti osman në shek. XIV-XV-të.

Qyteti i Zinoves shtrihet në qendër të rafshit të Opojes, në derdhje të lumthit Tenovë në atë të Zinoves, pranë sukave të Kunoqarit, në territorin që edhe sot mban emrin Zinovë.

Për madhësinë, gjendjen ekonomike dhe rrolin e këtij qyteti nuk mund të flasim, së paku gjerë me tani, pasi në vendshtrirjen e këtij qyteti nuk është bere asnjë germin arkeologjik. Dy tumat e Zinoves ajo në anë jugore të qytetit, e njohur si Tuma e Mejdanit dhe ajo në anën verilindore të tij, edhe sot qëndrojnë të pa prekura nga dora e arkeologut.

Në popull thuhet se këtë qytet "e ka farue murtaja". Po ashtu fare pak dimë dhe për banoret e Zinoves. Në baze të regjistrimeve kadastrale osmane, verehet se me shuajtjen e Zinoves dhe ikjen e banoeve prej saj formohen tri fshatra të reja në Opoje : Bresana, Kuklibegu dhe Kuki. Pra, mund të konstatojmë se banoret e lashtë të Zinoves janë banorët e këtyre tri fshatrave të reja të Opojes duke mos përjashtuar mundësinë që ndonjë familje të jetë vendosur edhe nëpër fshatrat tjera ekzistuese të Opojes, me rastin e ikjes nga murtaja dhe shpalljes se tij "qytet i mallkuar". Duke dhenë ketë pasqyre për lashtësinë e Opojes, pa dyshim jo të plotë shpresoj se edhe një informim të këtillë të kondensuar për të kaluarën e këtij regjioni do të kontribuoj që të zhvillohen në ne dhe në gjeneratat e ardhshme ndjenjat bujare në mënyrë që të çmojmë dhe të kultivojmë të mberrimet, ekzistimin dhe qëndresën e pa ndërprerë në këto troje. Opoja është trevë, e kaluara dhe historia e së cilës na obligon që të mendojmë për të me respekt, veç tjerash edhe për shkak se njerëzit, të cilët kanë një të kaluar të tillë, meritojnë të jenë krenar dhe të lumtur !

Opoja është dendur e banuar me popullsisë shqiptare, e cila dikur është marrë me blegtori e me zejtari, ka qenë i shprehur kurbeti dhe migrimi drejt Prizrenit, viseve tjera të Kosovës dhe jashtë saj. Blegtoria e ka humbur rëndësinë që kishte, ka shumë kubetçinj që punojnë si ëmbëltorë dhe punë të tjera dhe në botën e jashtme. Opoja i ka mbi 20 000 banorë. Si qendër sekondare po zhvillohet Bresana.

E drejt e publikuar nga stafi i Opoja.net-it, Shenim e beri Kushtrim Guraj (Admin)